2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत काँग्रेसला केवळ 52 जागा मिळाल्या होत्या. 17 राज्यांमध्ये काँग्रेसचे खातेही उघडले नाही. दुसरीकडे भाजपने 303 जागा जिंकल्या. 10 राज्यांमध्ये भाजपला जवळपास सर्वच जागा मिळाल्या.
असे असूनही नरेंद्र मोदी, अमित शहा, जेपी नड्डा यांच्यासह पक्षाच्या ज्येष्ठ नेत्यांच्या भाषणांच्या केंद्रस्थानी काँग्रेस कायम आहे. 1 एप्रिल ते 20 मे या कालावधीत PM Modi’s X वर एकूण 1159 पोस्ट करण्यात आल्या होत्या. त्यापैकी सर्वाधिक 200 वेळा काँग्रेसचा उल्लेख करण्यात आला.
दिव्य मराठी एक्स्प्लेनरमध्ये तुम्हाला कळेल की भाजपचे नेते 6 पट लहान काँग्रेस पक्षावर इतके आक्रमक का आहेत; 2024 मध्ये आमने-सामने होणाऱ्या 173 जागा निर्णायक कशा ठरतील?
काँग्रेस 90 जागा जिंकून भाजपचा खेळ बिघडू शकते
2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत भाजप आणि काँग्रेसमध्ये 190 जागांवर थेट लढत होती. यापैकी भाजपने 175 म्हणजे 92% जागा जिंकल्या, तर काँग्रेसला फक्त 15 जागा जिंकता आल्या. म्हणजेच देशात एक तृतीयांश जागांवर भाजप आणि काँग्रेसमध्ये थेट लढत आहे. यामध्ये भाजपने संतृप्ति गाठली आहे. आता काँग्रेसकडे गमावण्यासारखे काही नाही.
2024 च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत काँग्रेस प्रादेशिक पक्षांसोबत भारत आघाडी करून निवडणूक लढवत आहे. प्रादेशिक पक्ष मजबूत स्थितीत असलेल्या भागात काँग्रेसने आघाडीतील पक्षांसाठी जागा सोडल्या. यावेळी काँग्रेसने केवळ 328 उमेदवार उभे केले. तर 2019 मध्ये काँग्रेसने 421 उमेदवारांसह निवडणूक लढवली होती.
2014 आणि 2019 च्या लोकसभा निवडणुकीत त्याच जागांवर काँग्रेस आणि भाजप यांच्यात थेट लढत झाली होती जिथे भाजपने उत्तर आणि पश्चिम या हिंदी पट्ट्यातील राज्यांमध्ये एकतर्फी विजय मिळवला होता. अशा स्थितीत भाजपचा विजयरथ रोखण्याची सर्वात मोठी जबाबदारी काँग्रेसच्या खांद्यावर आहे.
‘द प्रिंट’चे संपादक शेखर गुप्ता लिहितात, ‘काँग्रेसने जितक्या नवीन जागा जिंकल्या त्यामुळे भाजपचा एकूण आकडा इतका कमी होईल. काँग्रेसच्या 52 जागांमध्ये आणखी 10 जागांची भर पडल्यास भाजपसाठी 10 जागांचे नुकसान होईल आणि 90 चा आकडा गाठल्यास भाजपला 272 च्या खाली रोखता येईल. काँग्रेसला 100 जागा मिळाल्यास राष्ट्रीय राजकारणात गोंधळ उडेल.
काँग्रेसला हिंदी पट्टा आणि पश्चिम भारतात सर्वाधिक वाव
उत्तर भारतातील राज्यांमध्ये 106 जागांवर आमने-सामने लढत झाली, ज्यामध्ये भाजपने 100 जागा जिंकल्या आणि काँग्रेस 6 वर कमी झाली. या जागांवर काँग्रेसच्या जागा 2024 मध्ये 30 झाल्या तरी भाजपच्या खात्यातून 24 नवीन जागा वजा होतील. योगेंद्र यादव यांच्यासह अनेक सेफोलॉजिस्ट हे काँग्रेससाठी अशक्य मानत नाहीत.
पश्चिम भारतातील गुजरात, महाराष्ट्र, गोवा आणि दमण दीव या 44 जागांवर भाजप आणि काँग्रेसमध्ये थेट लढत होती. 2019 मध्ये भाजपने यापैकी 42 जागा जिंकल्या होत्या. तर काँग्रेसला केवळ २ जागा मिळाल्या. येथे काँग्रेसला कोणताही फायदा झाला तर तो भाजपलाच धक्का देईल.
2019 मध्ये ज्या 190 जागांवर काँग्रेस आणि भाजपमध्ये थेट लढत होती, त्यापैकी 2024 मध्येही काँग्रेसने 173 जागांवर भक्कम आघाडी करून उमेदवार उभे केले होते. यामध्ये गुजरात, महाराष्ट्र, मध्य प्रदेश, राजस्थान, दिल्ली, हरियाणा यासह 18 राज्ये आणि 5 केंद्रशासित प्रदेशांमधील 173 जागांचा समावेश आहे. याचा अर्थ काँग्रेसच्या एकूण 328 उमेदवारांपैकी 173 उमेदवार भाजपला कडवे आव्हान देऊ शकतात.
भाजपला स्पष्टपणे माहित आहे की काँग्रेसचा कोणताही निवडणूक फायदा भाजपला थेट नुकसान होईल. त्यामुळे पंतप्रधान मोदींसह भाजपचे सर्व नेते काँग्रेसवर इतके आक्रमक आहेत. याशिवाय आणखी ३ कारणे आहेत…
1. भाजपला संपूर्ण स्पर्धा फक्त काँग्रेसच देऊ शकते
काँग्रेसने देशावर दीर्घकाळ राज्य केले आहे. यापूर्वी अनेक राज्यांमध्ये सरकारे आहेत. पक्षाचे संघटन जवळपास देशाच्या कानाकोपऱ्यात आहे. 2024 च्या निवडणुकीत भाजप या गोष्टींकडे दुर्लक्ष करू शकत नाही.
सीएसडीएसचे प्रा. संजय कुमार म्हणतात, ‘भाजपची कोणत्याही राष्ट्रीय राजकीय पक्षाशी स्पर्धा असेल तर ती फक्त काँग्रेस आहे. 2014 आणि 2019 च्या निवडणुका पाहिल्या तर असे समजू शकते की, भाजपनंतर काँग्रेस हा सर्वात मोठा पक्ष आहे आणि प्रादेशिक पक्षांच्या तुलनेत काँग्रेसला मोठा जनाधार आहे. राष्ट्रीय पातळीवर भाजपशी स्पर्धा करणारा काँग्रेस हा एकमेव पक्ष आहे.
राजकीय तज्ञ हर्षवर्धन त्रिपाठी म्हणतात, ‘स्वातंत्र्य मिळाल्यापासून काँग्रेसपूर्वी एकतर कम्युनिस्ट पक्ष किंवा जनसंघ होता. काँग्रेसशी हातमिळवणी करून कम्युनिस्ट पक्षांनी आपली प्रासंगिकता गमावली आणि आता लढत फक्त काँग्रेस आणि भाजपमध्येच राहिली आहे. सध्या भाजपनंतर देशभरात खासदार, आमदार आणि संघटनेच्या बाबतीत कोणताही पक्ष मजबूत असेल तर तो काँग्रेस आहे.
2. काँग्रेसने 125 जागा मिळवून सरकार स्थापन करण्याचा दावा केला
काँग्रेस नेते आणि तेलंगणाचे मुख्यमंत्री रेवंत रेड्डी एका मुलाखतीत म्हणाले, ‘भाजपला सरकार बनवायचे असेल तर त्यांना 250 पेक्षा जास्त जागा जिंकाव्या लागतील. तर काँग्रेसला सरकार स्थापन करण्यासाठी 125 पेक्षा जास्त जागा पुरेशा असतील.
रेवंत यांच्या या विधानामागील तर्क असा आहे की, काँग्रेसने 328 जागांवर स्वबळावर आणि उर्वरित जागांवर युती करून निवडणूक लढवली आहे. अशा परिस्थितीत काँग्रेसने 125 पेक्षा जास्त जागा जिंकल्या तर ते आपल्या आघाडीच्या साथीदारासोबत सरकार स्थापन करू शकेल.
2004 च्या निवडणुका या गृहीतकाचे उदाहरण म्हणून पाहता येतील. 2004 मध्ये काँग्रेसकडे 145 तर भाजपकडे 138 जागा होत्या. काँग्रेसने भाजपपेक्षा केवळ 7 जागा जिंकल्या आणि आघाडीसोबत सरकार स्थापन केले.
आज म्हणजेच ४ जून रोजी काँग्रेसने २०१९ च्या सार्वत्रिक निवडणुकांच्या निकालात आपल्या जागा वाढवल्या आणि जवळपास १२५ जागांचा आकडा गाठला तर भाजपला सरकार स्थापन करणे सोपे जाणार नाही, असे रेवंत यांनी सूचित केले आहे.
सीएसडीएसचे प्रा. संजय कुमार म्हणतात, ‘आपण पक्षांवर नजर टाकली तर बहुतेक पक्षांनी काँग्रेसशी युती केली आहे आणि भाजपशी कमी. प्रादेशिक पक्षांना भाजपपेक्षा काँग्रेससोबत युती करण्यातच सोयीचे वाटते.
3. भाजपची मुस्लिमविरोधी प्रतिमा आणि काँग्रेसची ‘लव्ह शॉप’
21 एप्रिल 2024 रोजी राजस्थानच्या बांसवाडा येथे एका सभेत नरेंद्र मोदी म्हणाले, ‘याआधी जेव्हा ते (काँग्रेस) सत्तेत होते तेव्हा त्यांनी देशाच्या मालमत्तेवर मुस्लिमांचा पहिला हक्क असल्याचे म्हटले होते. याचा अर्थ, ही मालमत्ता गोळा करून ती कोणाला वाटणार? ज्यांना जास्त मुले आहेत, त्यांना आम्ही वाटून देऊ, घुसखोरांना वाटून देऊ. तुमच्या कष्टाचे पैसे घुसखोरांना देणार का? तुला हे मान्य आहे का?’
फेब्रुवारी 2022 च्या उत्तर प्रदेश विधानसभा निवडणुकीदरम्यान, अमित शहा यांना एका मुलाखतीत विचारण्यात आले होते की भाजप मुस्लिमांना तिकीट का देत नाही? यावर शहा म्हणाले, ‘भारत सरकार आणि एक जबाबदार पक्ष असल्याने भाजपचे भारतातील मुस्लिमांशी जे नाते आहे तेच नाते सामान्य नागरिकाशी आहे. पण निवडणुकीत मतदान कोणाला? हेही पाहावे लागेल.
काही दिवसांपूर्वी आसामचे मुख्यमंत्री आणि भाजप नेते हिमंता बिस्वा सरमा यांनी एका मुलाखतीत म्हटले होते, ‘मी हिंदू-मुस्लिम राजकारण करतो. जोपर्यंत देशातील काही हिंदू-मुस्लिम प्रश्न सुटत नाहीत, तोपर्यंत देशाच्या राजकारणात हिंदू-मुस्लिम संघर्ष सुरूच राहणार आहे.
भाजप नेत्यांच्या या विधानांवरून स्पष्टपणे दिसून येते की भाजप आपल्या मूळ मतदारांवर म्हणजेच सवर्ण आणि ओबीसींवर अधिक लक्ष केंद्रित करते. या निवडणुकीत भाजपच्या पहिल्या फळीतील नेते मुस्लिमांपासून दूर राहिले आणि मुस्लिम तुष्टीकरणावर काँग्रेसवर हल्ला चढवत राहिले.
दुसरीकडे, काँग्रेस समावेशाबाबत बोलत आहे. राहुल गांधींनी या मुद्द्यावर ‘मोहब्बत की दुकांन’ नावाची मोहीमही चालवली होती.
हर्षवर्धन त्रिपाठी म्हणतात, ‘कम्युनिस्ट पक्ष आणि काँग्रेस एकत्र आल्यानंतर आता देशात राष्ट्रीय पातळीवर दोनच प्रवाह राहिले आहेत. एका बाजूला, केंद्र आणि डावे जे काँग्रेस आणि त्यांच्या आघाडीचे अनुसरण करतात. तर दुसरा प्रवाह उजवा किंवा राष्ट्रवादी आहे ज्याचा भाजप अनुसरण करतो. या दोघांमध्ये राष्ट्रीय स्तरावर स्पर्धा होणार आहे.
