पुणे, महाराष्ट्र, मार्च 2024 : एमपॉवर आणि उजास हे आदित्य बिर्ला एज्युकेशन ट्रस्टने चालवलेले उपक्रम आहेत. आंतरराष्ट्रीय महिला दिनाचे महत्त्व ओळखून उजासच्या संस्थापक अद्वैतेशा बिर्ला आणि एमपॉवरच्या संस्थापक अध्यक्षा श्रीमती नीरजा बिर्ला यांनी महिला दिनानिमित्त मानसिक आरोग्यासोबतच मासिक पाळी आरोग्य आणि स्वच्छता व्यवस्थापनावर लक्ष केंद्रित करण्याबद्दल महिलांच्या आरोग्यासाठी सक्रिय प्रयत्न सुरू केले. हरिभाऊ वाघमोडे पाटील प्रतिष्ठानच्या सहकार्याने, स्थानिक एनजीओ, एमपॉवर आणि उजास यांनी बुधवारपेठ, पुण्यातील सेक्स वर्कर समुदायाच्या उद्देशाने एक कार्यक्रम सुरू केला. जवळपास 400 सेक्स वर्कर्सना मोफत सॅनिटरी पॅड वाटप करण्यात आले आणि त्यांनी मासिक पाळी आरोग्य, स्वच्छता व्यवस्थापन आणि मानसिक आरोग्य जागरूकता यावरील माहितीपूर्ण सत्रांमध्ये भाग घेतला. वितरीत केलेल्या प्रत्येक पॅकेजमध्ये एक QR कोड देखील होता. त्याद्वारे प्राप्तकर्त्यांना एक संक्षिप्त मानसिक आरोग्य स्व-मूल्यांकन करण्याची संधी मिळाली. त्यातून त्यांना त्यांची मानसिक आरोग्य स्थिती अधिक चांगल्या प्रकारे समजून घेण्यास आणि आवश्यक असल्यास समर्थन मिळविण्यासाठी एक मार्ग मिळाला. याव्यतिरिक्त, एक समर्पित मानसिक आरोग्य हेल्पलाइन, Mpower Let’s Talk 1on1 एक 24X7 बहुभाषिक टोल फ्री मानसिक आरोग्य हेल्पलाइन (1800 120 820050), प्रदान केली गेली, जी आवश्यकतेनुसार प्रादेशिक भाषांमध्ये सहकार्य करते.
या उपक्रमाच्या यशाबद्दल बोलताना हरिभाऊ वाघमोडे पाटील प्रतिष्ठानच्या डॉ.सारिका लष्करे म्हणाल्या, “सेक्स वर्कर्सचे मानसिक आरोग्य आणि मासिक पाळीच्या आरोग्यासाठी एकत्रितपणे या कार्यक्रमाचे आयोजन करण्याची ही पहिलीच वेळ आहे. हे लोक अशा परिस्थितीत राहतात जे त्यांच्या मासिक पाळीच्या आरोग्यासाठी आणि स्वच्छतेसाठी तसेच मानसिक आरोग्यासाठी वारंवार संसर्गाने ग्रस्त असतात आणि त्यांच्या मासिक पाळीचे स्वच्छतेने कसे व्यवस्थापन करावे याबद्दल जागरूकता आणि मानसिक आरोग्यासाठी समर्थन मिळवण्यासाठी त्यांना नक्कीच मदत होईल. यासारख्या उपक्रमांद्वारे, आम्ही त्यांना बोलते केले. त्यांचे मानसिक आरोग्य इतरांसाठीही कसे महत्त्वाचे आहे, हे प्रत्येकाला कळविणे हा याचा उद्देश आहे.
कार्यशाळेत बोलताना वैशाली देवकर (गोपनीयता राखण्यासाठी नाव बदलले), म्हणाल्या की, “कोणीही आमच्या आरोग्याची खरोखर काळजी घेत नाही, आदित्य बिर्ला एज्युकेशन ट्रस्टने आम्हाला शिक्षित करण्यासाठी केलेले प्रयत्न पाहून आनंद झाला. मासिक पाळी स्वच्छता व्यवस्थापन आणि मानसिक आरोग्याच्या अनेक व्यावहारिक टिप्स दिल्या गेल्या आणि त्याबद्दल आम्ही टीमचे आभार मानतो.”
जागरूकता वाढवण्यासाठी एमपॉवर आणि उजासने संपूर्ण भारतातील महिलांना लक्ष्य करून एक व्यापक सर्वेक्षण देखील जारी केले. “माइंडफुल मेन्स्ट्रुएशन: मासिक पाळी आरोग्य आणि मानसिक आरोग्य यांच्यातील दुव्यावर एक सर्वेक्षण” असे याचे शीर्षक आहे, ज्याचा उद्देश मासिक पाळी दरम्यान मानसिक आरोग्य आव्हानांचा प्रसार आणि प्रभाव जाणून घेणे आहे.
भारतभरातील 2,400 हून अधिक महिलांकडून प्रतिसाद मिळालेल्या सर्वेक्षणाच्या निष्कर्षांनी महत्त्वपूर्ण माहिती यात आहे. 60% प्रतिसादकर्त्यांनी त्यांच्या मासिक पाळीच्या आधी किंवा दरम्यान वाढलेला ताण, चिंता आणि मूड बदलल्याचे स्पष्ट केले. याव्यतिरिक्त, 55% सहभागींनी कबूल केले की मासिक पाळीच्या दरम्यान दैनंदिन कामांवर लक्ष केंद्रित करण्यात किंवा कामं पूर्ण करण्यात संघर्ष करावा लागला. हे निष्कर्ष मानसिक आरोग्य आणि मासिक पाळीच्या आरोग्यामधील दुव्याबद्दल जागरुकतेची गंभीर गरज अधोरेखित करतात. मानसिक आरोग्याबद्दल खुल्या चर्चेला प्रोत्साहन देतात. महिलांनी हे ओळखले पाहिजे की आवश्यक असल्यास मदत उपलब्ध आहे आणि मासिक पाळीच्या दरम्यान भावनिक आव्हाने हाताळण्याच्या दिशेने पाठिंबा मिळवणे हे एक महत्त्वाचे पाऊल आहे.
सेक्स वर्कर्सच्या मानसिक तंदुरुस्तीसाठी दिलेल्या हायलाइटचे कौतुक करताना आदित्य बिर्ला एज्युकेशन ट्रस्टच्या रणनीती आणि प्रकल्प विभागाचे महाव्यवस्थापक डॉ मुकेश मोहोडे म्हणाले की, “आमच्या प्रयत्नांचा उद्देश मासिक पाळीचे आणि मानसिक आरोग्याच्या अनेकदा दुर्लक्षित असलेल्या परंतु गंभीर पैलूंवर प्रकाश टाकणे आहे. या क्षेत्रांमध्ये जागरूकता आणि समज वाढवून, आम्ही महिलांना त्यांच्या सर्वांगीण कल्याणाला प्राधान्य देण्यासाठी सक्षम करतो. मासिक पाळीचे आरोग्य आणि स्वच्छता संबोधित करणे, मानसिक आरोग्याबरोबरच, केवळ आरोग्याची बाब नाही; ती प्रतिष्ठेची आणि सशक्तीकरणाची बाब आहे. आमच्या प्रयत्नांद्वारे, आम्ही त्यांना बोलते करण्यासाठी, मुक्त संवादाला चालना देण्यासाठी आणि प्रत्येक स्त्रीला तिच्या आरोग्याच्या प्रवासाचे व्यवस्थापन करण्यासाठी समर्थन आणि सशक्त वाटेल याची खात्री करण्याचा प्रयत्न करतो.”
एमपॉवर क्लिनिकल सायकोलॉजिस्ट अजीता मुळ्ये आणि उजासच्या सल्लागार स्त्रीरोगतज्ञ डॉ. तेजल कंवर यांचा समावेश असलेले ज्ञानवर्धक InstaLive सत्र आयोजित करण्यासाठी एमपॉवर व उजास एकत्र आले. मानसिक आरोग्यावर मासिक पाळीचा परिणाम अधोरेखित करून, दोन्ही तज्ञांनी मानसिक आरोग्य, नियमित व्यायाम, निरोगी आहार आणि पुरेशी झोप यासारख्या आत्म-विश्रांती तंत्रांचा अवलंब करण्याच्या महत्त्वावर जोर दिला. या सहयोगी प्रयत्नाचे उद्दिष्ट सर्वांगीण समर्थन आणि उपचार पर्याय प्रदान करणे, सुधारित एकूण कल्याणासाठी मार्ग मोकळा करणे हा आहे.
